(ترجمه و تنظیم: رضا رضایی (کارشناس ارشد تغذیه دام و طیور))

مطالعه تئوری های فیزیولوژیکی کنترل مصرف خوراک در پستانداران از سال 1988 آغاز شد که در آن زمان دانسته ها راجع به طیور کم بود. کنترل مصرف خوراک در پستانداران وابسته به نواحی خاصی از هیپوتالاموس مغز است که دارای محرک ها و تنظیم کننده های بی شماری است. برخلاف پستانداران، در پرندگان خاصیت بافت خوراک و دیدن آن تأثیر بیشتری بر مصرف خوراک دارد (نسبت به طعم و مزه ی خوراک). در مقایسه با پستانداران، پرندگان حس بویایی ضعیف تری دارند. همچنین پرنده اگر شکل خوراک را تشخیص ندهد، آن را با ولع نخواهد خورد.

1- تئوری های کنترل مصرف خوراک

خوراک مصرفی به واسطه مکانیسم های متعددی قابل کنترل است. متداول ترین تنظیم کننده های مصرف خوراک شامل: تئوری گلوکواستاتیک، تئوری ترموستاتیک، انبساط لوله گوارشی، چرخش اسیدهای آمینه و پروتئین، خورده شده در بدن و تئوری لیپواستاتیک (گلاوز، 1989).

فرضیه گلوکواستاتیک: 

تنظیم گلوکز خون و مقدار گلوکز وارد شده به کبد، پس از خوردن خوراک را توضیح می دهد. کاهش گلوکز خون (هایپوگلایسمی) موجب تحریک اعصاب مرکزی و تحریک اشتها شده، در صورتی که افزایش گلوکز خون (هایپرگلایسمی) موجب تحریک مرکز سیری می شود. شرلوک و فربز (1981) نشان دادند، تزریق گلوکز در سیاهرگ باب کبد جوجه های گرسنه، موجب کاهش مصرف خوراک آن ها می شود. در حالی که با تزریق گلوکز در سیاهرگ گردن، چنین عکس العملی مشاهده نشد. وقتی پرندگان انتخاب آزادانه ای به خوراک دارند، پرندگان مصرف خوراک را بر اساس نیازهای انرژی و آمینواسیدی خود نیز تنظیم می کنند. فرضیه ترمواستاتیک به شدت با تنظیم حرارتی پرنده ربط دارد. عامل اصلی محیطی تنظیم کننده ی مصرف خوراک دما است. پرندگان موجوداتی خونگرم می باشند که به این معناست که آن ها، در برابر نوسانات محیطی مقابله کرده و دمای داخلی خود را حفظ می کنند. در هنگام گرمای زیاد، ممکن است پرنده قادر به کاهش گرمای تولیدی مربوط به متابولیسم طبیعی بدن (متابولیسم مواد مغذی) نباشد. همچنین در این شرایط نیازهای انرژی نگهداری، کاهش می یابد. حاصل جمع این دو عامل، موجب کاهش مصرف خوراک می شود. در این شرایط محیطی، تراکم مواد مغذی باید افزایش یابد. افزایش دمای محیط (بیش از ناحیه خنثی)، موجب کاهش مصرف خوراک می شود (هورویتز، 1980). در استرس گرمایی مزمن، با توجه به تولید حرارت هنگام هضم خوراک که به گرمای بدن می افزاید، مصرف خوراک باید کم شود. میزان حرارت تولیدی هضم خوراک، به ترکیب جیره بستگی دارد. تأمین انرژی به وسیله کربوهیدرات ها، موجب تولید حرارت هضمی بیشتری نسبت به چربی می شود (به دلیل انتقال فعال، که در جذب کربوهیدرات ها نقش دارد). در شرایط استرس گرمایی از طریق افزایش چربی جیره، کاهش کربوهیدرات و پروتئین و استفاده از مکمل اسید های آمینه می توان مصرف خوراک پرنده را در حد مطلوبی حفظ کرد. انبساط و حرکت لوله گوارشی بر مصرف خوراک پرندگان تأثیر گذار هستند (هر چند از نحوه ی تأثیر لوله گوارش بر مصرف خوراک، اطلاعات کمی نسبت به سایر عوامل موجود است). گیرنده های موجود در چینه دان، سیگنال های فیزیکی را ارسال می کنند. این گیرنده ها نسبت به فشار حساس هستند. پیام های ارسالی به مغز در مرکز سیری تجمع و منجر به کاهش مصرف خوراک می شوند. گیرنده های انبساطی در سنگدان نیز وجود داشته (داک، 1977) که آسیاب کردن خوراک و چسبندگی دستگاه گوارش را کنترل می کنند. فرضیه لیپواستاتیک، به نظر نقش چندانی در کنترل مصرف خوراک در جوجه ها و پرندگان بالغ ندارد. در بیشتر گونه ها، پرندگان جوان و بالغ از طریق کنترل میزان مصرف انرژی جیره، در برابر تغییرات چربی بدن از خود مقاومت نشان می دهند.

2- عوامل جیره ای موثر بر مصرف خوراک

عوامل جیره ای متفاوتی بر مصرف خوراک تاثیر گذارند، به خصوص اگر مواد مغذی جیره کم یا بیشتر از حد نیاز پرنده باشد. با توجه به اینکه مرغ گوشتی به منظور افزایش وزن انتخاب شده است، تغییرات جیره بر مصرف خوراکشان اثر کم تری نسبت به مرغ های تخم گذار دارد. مرغ های گوشتی تمایل به مصرف حداکثری خوراک تا پر شدن دستگاه گوارش دارند (به شرط نبودن سموم در جیره، محیط و مدیریت بد و عوامل بیماری زا).

1- 2- انرژی جیره

در مرغ گوشتی، میزان انرژی جیره تاثیر زیادی روی مصرف خوراک دارد. پرندگان تمایل به مصرف خوراک در حد نیازهای متابولیسمی دارند. میزان انرژی مورد نیاز بستگی به نیازهای نگهداری، رشد و یا تولید بدن دارد. بنابراین با کاهش میزان انرژی جیره، مصرف خوراک افزایش می یابد (تا زمانی که از طریق انبساط دستگاه گوارشی، مصرف خوراک محدود شود). از آنجا که در پرورش مرغ گوشتی، ضریب تبدیل غذایی عامل مهم اقتصادی به شمار می آید، کاهش انرژی جیره به منظور افزایش مصرف خوراک، عملی غیر منطقی به نظر می رسد. 

2-2- پروتئین و اسید های آمینه جیره

اسیدهای آمینه و پروتئین جیره، بیشتر اثرات غیر مستقیمی بر مصرف خوراک دارند. دریافت روزانه اسید آمینه برای رشد، امری ضروری به نظر می رسد. همچنین عدم تعادل اسیدهای آمینه خاص، ممکن است منجر به تغییراتی سریع در مصرف خوراک جوجه ها شود. مکانیسم کنترل مصرف خوراک بستگی به غلظت اسیدهای آمینه خون نیز دارد.

3-2- ویتامین و مواد معدنی جیره

اصولاً ویتامین ها و مواد معدنی به عنوان کوفاکتور های شرکت کننده در متابولیسم مطرح هستند، هر چند برخی مواد معدنی پر مصرف از قبیل کلسیم، فسفر و منیزیوم در اسکلت بدن کاربرد دارند. در صورت کمبود و یا مصرف بیش از حد نیاز این مواد، مصرف خوراک نیز دچار تغییر می شود. کمبود ویتامین و مواد معدنی در جیره از طریق ایجاد اختلالات متابولیکی به طور غیر مستقیمی بر مصرف خوراک تاثیر دارند. کاهش جزئی مواد معدنی، با تحریک پرنده برای بیشتر به دست آوردن آن، احتمالاً موجب افزایش مصرف خوراک خواهد شد. بالعکس، حضور بیش از حد ویتامین و مواد معدنی در جیره، با بد مزه کردن دان، موجب اجتناب پرنده از خوردن خوراک می شود. علاوه براین، افزایش مصرف مواد معدنی با افزایش مصرف آب پرنده همراه خواهد بود. مصرف بیش از اندازه ی نمک موجب افزایش مصرف آب و کاهش مصرف خوراک می شود. کمبود مواد معدنی کم مصرف، تاثیر چندانی بر اشتهای پرنده ندارد (مگر در طولانی مدت).